Wat bieden wij?

Misschien denk je dat borduren een typisch vrouwenwerk is wat huisvrouwen doen in hun vrije tijd, maar dat is absoluut niet het geval in de middeleeuwen. In de middeleeuwen was borduren een ambacht. Een ambacht die onder het kunstgilde valt.

Borduurwerkers maakten met naald, draad, goud, zilver en edelstenen religieuze voorstellingen, beelden heiligen uit en werkten aan muurkranten. Voornamelijk voor hun klanten binnen de geestelijkheid en adel.

Om alles correct te kunnen weergeven kregen ze onderwijs in Latijn en het Bijbelverhaal, net als anderen uit het kunstgilde.

Wil je meer weten welke borduurstijlen er werden gebruikt in de middeleeuwen? Met welke materialen werd gewerkt, met wie borduurwerkers samenwerkten, voor wie ze werkten of wil je voorbeelden zien van middeleeuws borduurwerk? Kom dan snel naar de blauw/rood gestreepte tent in ons kampement.

Vanaf het moment dat de mens metaal ging gebruiken was er een nieuw beroep geboren: de smid. Hij vormt ijzer en staal met behulp van hitte tot bruikbare voorwerpen.

In de oudheid werden smeden mythische krachten toebedeeld. De Grieken en Romeinen hadden er zelfs goden voor (resp. Hephaistos en Vulcanus). Ook in Scandinavische mythologieën waren er smeden met mythische krachten (zoals de dwerg Alwis). In de Middeleeuwen is het mystieke van het smeden misschien wel verdwenen, de kunst van het smeden is echter nog springlevend. De metaalbewerking heeft een grote vlucht genomen, men kan veel beter staal maken en er is door handel met onder andere Zweden in onze contreien meer staal en ijzer beschikbaar.

Naast de vele specialistische smeden (uurwerksmeden, koperslager, wapensmeden) was het vooral de dorpssmid die van belang was voor de middeleeuwer. Hij was het die nagenoeg alles maakte in zijn smidse, van spijkers voor de bouw tot de ploeg van de boer, en de pannen van de kok. Ook messen, kandelaars en scharen kon hij maken - kortom alles wat de dorpeling nodig had. De smeden van ‘t Vaerdich Volk proberen met hun ambulante smederij de magie van het smeden terug te brengen, zodat u weer even terug bent in de tijd met de geur van het kolenvuur en het zingen van het aambeeld.

In de middeleeuwen trokken er regelmatig aflaatkramers door het land langs jaarmarkten om geld in te zamelen voor de plaatselijke kerk, klooster of het bisdom door het verkopen van aflaten. Een aflaat geeft een soort ‘korting’ op de tijd in het Vagevuur. Voor het Vagevuur waren de middeleeuwers erg bang.

Aflaatkramers waren vaak lieden die tegen een winstpercentage werden ‘ingehuurd’ door de kerk, een soort middeleeuwse ZZP-er. Naast aflaten hadden zij vaak Heiligenrelieken bij zich die men kon zien of aanraken wat dan óók weer een ‘korting’ opleverde op je verblijf in het Vagevuur. Er viel nogal veel geld hiermee te verdienen wat er voor zorgde dat er met de aflaatverkoop veel misbruik werd gemaakt.

In de middeleeuwen bestond er nog niet zoiets als mode zoals wij dat nu kennen. Er waren wel grote verschillen tussen de standen: gewone burgers, boeren en ambachtslieden droegen vooral kleding die praktisch was en waarin je je makkelijk kon bewegen. Kleding werd hergebruikt door meerdere generaties en hersteld als het stuk ging. De verschillen tussen mannelijke en vrouwelijke kledingstukken waren niet heel groot: alleen de lengte verschilde.

De gegoede burgerij en de adel hoefden geen arbeid te verrichten. Zij droegen kleding die minder praktisch was en vooral hun rijkdom uitstraalde. Door extra wijde of lange mouwen, nutteloze versiersels of dure materialen zoals zijde of bont kon je laten zien dat je veel geld had. De rijken konden ook een kleermaker betalen om kleding te laten maken.

Als kleermaakster van ‘t Vaerdich Volk laat ik de verschillen in kleding en materiaalsoorten zien en toon ik de gebruiksvoorwerpen van de kleermaker, zoals scharen, naalden en verschillende garens. Net als in de middeleeuwen ben ik zuinig met alle restjes stof omdat er altijd nog wel iets van gemaakt kan worden: van een linnen coif, een hoofddoek, muts of kaproen tot knoopjes van wol, of een buideltje.

Ik ga naar de markt en neem mee… De boer zijn oogst, de smid zijn messen en andere ijzerwerken, de leerbewerkster haar buideltjes en riemen, het kruidenvrouwtje haar zalfjes. En de bezoekers keren terug naar huis met al hun benodigdheden. Niet met dozen en plastic tasjes, maar met manden die bij de mandenvlechtster worden geruild of gekocht.

Manden werden meestal gevlochten op bestelling. Het vlechten neem aardig wat tijd en materiaal in beslag, en blijven zitten met manden die niemand wil hebben kostte dus veel te veel. Plat, diep, met of zonder hengsel of deksel. Het kan allemaal.

“Weven is vlechten”. Dus wanneer er geen opdrachten zijn voor manden, kan het vlechtprincipe ook op stof en garen worden toegepast. Bijvoorbeeld bij het weven van bandjes met de bandweefkam.

Een jaarmarkt zonder muziek, is als een toernooi zonder ridders. Bij een gezellige sfeer kunnen de draailier en een blokfluit dan ook niet ontbreken.

De draailier is een snaarinstrument, waarbij de snaren met behulp van een draaiend wiel aangesproken worden. De bourdonsnaar in het instrument zorgt voor een continue klank, waardoor het instrument zijn typische geluid krijgt. De draailier hoor je niet alleen in de vrolijke middeleeuwse dansmuziek terug, maar ook in de begeleiding van gezangen.

Een blokfluit klinkt een stuk zachter dan de draailier. De middeleeuwse blokfluit met zijn warme klanken bestaat uit één stuk en is niet te stemmen. Het vervaardigen van een fluit met de juiste toonhoogte vergt echt vakmanschap. Ik speel dan ook met veel plezier op mijn mooie replica van de blokfluit die is opgegraven onder het huis te Merwede.

In de late Middeleeuwen, tussen 1350 en 1450, waren chirurgijnen in Nederland meestal geen artsen, maar eerder ambachtslieden die zich specialiseerden in het behandelen van ziekten en verwondingen. Chirurgijnen waren niet bevoegd om medicijnen voor te schrijven, maar gebruikten in plaats daarvan kruiden, zalven en andere middelen om hun patiënten te genezen.

Thomas van Deest was een chirurgijn die actief was in de laat middeleeuwse periode. Hij stond bekend om zijn vaardigheid in het uitvoeren van complexe operaties en zijn kennis van kruidengeneeskunde. Zijn werk was van onschatbare waarde in een tijd waarin de medische kennis nog in de kinderschoenen stond. Thomas van Deest was een pionier in zijn vakgebied en wordt vandaag de dag nog steeds herinnerd als een belangrijke figuur in de geschiedenis van de geneeskunde.

Op de middeleeuwse evenementen waar ‘t Vaerdich Volk staat doe je een stap terug in de tijd, je kan daar zomaar Thomas van Deest tegen het lijf lopen. Hij vertelt over verschillende medische ingrepen en laat je kennismaken met verschillende geneeskrachtige planten, kruiden en medische instrumenten.

Er zijn twee vooroordelen over middeleeuws koken die vreselijk met elkaar in tegenspraak zijn. Het eerste is dat er geen kruiden en specerijen werden gebruikt, omdat die pas met de VOC naar Europa zijn gekomen. Het andere vooroordeel is dat er juist heel veel kruiden en specerijen werden gebruikt om de verrotte smaak van het bedorven vlees te maskeren. Beide vooroordelen zijn niet waar.

Er werden wel degelijk specerijen gebruikt in de Middeleeuwen, maar ze waren ‘peperduur’. Ze werden dus gebruikt in de keukens van mensen die het zich konden permitteren. Zo ook vlees. Katharina van Kleef at met Pasen een 14 gangen diner met zwaan, fazant, pauw, edelhert, lam, everzwijn, rund, os, een keur van vis- en weekdiersoorten en zelfs één vegetarische gang (appeltaart)… maar de gewone burger, zeg maar het voetvolk, die leefden iets soberder.

In onze kleine keuken bereid ik zowel de maaltijden van de adel, als ook de maaltijden van de vaerdiche (arbeids)lieden. Na een dag hard werken eten we die dan gezamenlijk op. Wees vooral nieuwsgierig en kom kijken, stel vragen, maar vergeet zeker niet te ruiken!

Oraal verhalen vertellen is de oudste ambacht of kunst ter wereld, simpelweg omdat verhalen vertellen is verweven met mens zijn. We vertelden verhalen om te overleven, verhalen om te waarschuwen, moraal over te brengen, om een beter mens te worden, om te herinneren, om te leren.

In de middeleeuwen worden gedichten, teksten, verhalen verteld door een sprookspreker. Een verhalenverteller en dichter ineen.

Sprooksprekers traden op op feesten en partijen, zoals festivals, Oud & Nieuw, bruiloften en aan het hof. Ze vertelden verhalen over liefde, politiek, magie, corruptie, rechtspraak, oorlog, heiligen, God, de Duivel, dieren. Verhalen vol drama, verhalen vol romantiek, realistische verhalen of verhalen met humor.

Wil jij ook een verhaal horen van onze Sprookspreker? Kijk dan even op het tijdbord wanneer jij erbij kan zijn!